Burkina Faso, znana do 1984 roku jako Republika Górnej Wolty, to ponad 20-milionowe państwo położone w Afryce Zachodniej. Graniczy na północy z Mali, a na południu z Ghaną i Togo. Gospodarka kraju w dużym stopniu opiera się na rolnictwie. Burkina Faso zmaga się niestabilną sytuacją polityczną i kryzysem humanitarnym. Kraj ten wyróżnia się niezwykłym bogactwem kulturowym. Choć oficjalnym językiem jest francuski, funkcjonuje tu także 66 języków mniejszościowych. W Burkina Faso żyje wiele grup etnicznych, m.in. Malinke, Fulani oraz ludy woltajskie, takie jak Mossi, Gurma i Koromfe. Niniejszy artykuł poświęcony jest kulturze i historii tej ostatniej grupy, przedstawionej z perspektywy jej członków. Powstał on dzięki uprzejmości dr Lucjana Buchalika, dyrektora Muzeum Miejskiego w Żorach, który umożliwił nawiązanie kontaktu z członkami społeczności Koromfe.
Lud Koromfe, zwany również Kurumbami lub Koromba, to jedni z pierwszych mieszkańców Burkina Faso. Sami określają się mianem Bèrba. W różnych językach funkcjonują odmienne nazwy dla tej społeczności, odzwierciedlające jej długą historię i relacje z innymi grupami. W języku Dogonów nazywani są Tèlèm lub Tôlôy, a ludy Mossi określają ich jako Yonyonssé lub Nionyonse.
Kurumbowie zamieszkują północne tereny Burkina Faso oraz południową część Mali. Społeczność ta składa się z 74 klanów rodowych. Obszar ich zamieszkania dzieli się na cztery regiony: Pela na zachodzie, Loromi w centrum, Karo na wschodzie i Tèra na południu. Kurumbowie każdy z tych regionów uważają za królestwo bądź wodzostwo, na czele którego stoi władca nazywany Ayo. Nazwa Loromi swoje źródło ma w legendzie o żelaznym domu, z którego wyszli pierwsi przodkowie Kurumbów i założyli swoje królestwo. Według wierzeń święty dom wędruje wraz ze społecznością, zapewniając jej siłę i ochronę, niezależnie od miejsca pobytu.
Kurumbowie kultywują ideę mistycznych mocy symbolizowanych przez święte przedmioty, takie jak siekiera Tôbga czy maska Kanay i emblem Kanay Dāng. Kluczową rolę odgrywają również wspólne rytuały integrujące społeczność oraz hierarchia oparta na wieku. Kurumbowie znakomicie opanowali sztukę uprawy ziemi, przeprowadzają też rytuały związane z deszczem.
Historia Kurumbów sięga VII-VIII wieku, kiedy ich społeczność zaczęła się kształtować na terenach dzisiejszego Burkina Faso. W kolejnych stuleciach do regionu napływały inne grupy, takie jak Gourmche w X wieku, Ninissé Samo w XI wieku oraz Mossi na przełomie XIII i XIV wieku. Pomimo zmian historycznych i wpływu innych ludów, Kurumbowie zachowali integralność oraz swoje dziedzictwo kulturowe, które do dziś stanowi ważny element historii Burkina Faso.
W Pobé-Mengao, stolicy królestwa Loromi, znajduje się Muzeum Korom-Wondè, poświęcone antropologii, etnologii i archeologii. Przechowuje ono dziedzictwo królewskich rodów imperium Koromba. Pierwszy budynek muzeum powstał w 1979 roku z inicjatywy Jego Królewskiej Mości Ayo Sinda, króla Loromi, oraz jego założyciela Almissi Sawadogo.
Drugi budynek, przedstawiony na zdjęciu, został sfinansowany przez ambasady Niemiec i Francji. Powstał w ramach projektu przywrócenia statuetki Houre Bi (Mamio), która w 1991 roku została przewieziona do Niemiec. W 2001 roku statuetka została zwrócona społeczności w Pobé-Mengao. Obecny budynek wzniesiono w latach 2003-2005 i uroczyście otwarto w 2015 roku. Muzeum posiada kolekcję 1782 przedmiotów z imperium Korom-Wondè oraz niezliczone zbiory antropologiczne.
Wspomniana statuetka Houre Bi (Mamio) przedstawia ducha przodków wspólnoty obdarzonego tajemniczymi mocami, specjalizującego się w płodności. Zgodnie z wierzeniami, jeśli ktoś, kto chciałby mieć dzieci, ale do tej pory nie było mu to dane, będzie w stanie podnieść tę statuetkę zgodnie z rytualnymi procedurami, to w ciągu roku zostanie obdarzony potomstwem.
Dla kultury Kurumbów istotnym elementem jest także muzyka. W Pobé-Mengao organizowane są cykliczne i okazjonalne festiwale związane z codziennymi obrzędami jak i ceremoniami pogrzebowymi. Jednym z nich jest Karpilag (lub Pilag-Donda) – święto na zakończenie roku. Obchody trwają tydzień i obejmują występy różnych grup: bębniarzy – Julāa, grających na tam-tamach – Jɛnɛ, grających na tykwach Nugre i kobiece zespoły grające na instrumentach dętych nazywanych pompette – Kɛwfɛ.
Historia i kultura Kurumbów są nieodłącznym elementem dziedzictwa Burkina Faso. Ich społeczność, mimo historycznych zmian i napływu różnych grup etnicznych, wciąż pielęgnuje swoje tradycje. Zarówno w codziennym życiu, jak i poprzez instytucje takie jak Muzeum Korom-Wondè, Kurumbowie dbają o przekazywanie swojej tożsamości kolejnym pokoleniom. Ich wyjątkowe dziedzictwo, łączące duchowość, sztukę i historię, pozostaje żywe i inspirujące.
Autor: Adama Nɛkātɛ Sawadogo,
Asysta: Andrea Fischer