Johny Messo, Prezes Światowej Rady Aramejczyków (Syriaków), Uniwersytet w Innsbrucku, Austria | 17 grudnia 2024
1. Wprowadzenie: Konieczność zachowania aramejskiego
Shlomo ‘alaykhun – oznacza „pokój Wam” po aramejsku.
Wyobraź sobie, że jesteś częścią narodu, którego język i tożsamość wiszą na włosku, jesteście rozsiani po świecie bez ojczyzny, którą mógłby nazwać swoją. Dla Aramejczyków to codzienna rzeczywistość. Bezpaństwowość, fragmentaryzacja i brak wsparcia ze strony państwa lub organizacji międzynarodowej stawia nas przed ogromnym wyzwaniem: jak zachować nasz starożytny język, kulturę i jedność? To trudne zadanie, ale Aramejczycy mogą i muszą się z nim zmierzyć.
Dla mnie jako Aramejczyka to wyzwanie jest głęboko osobiste. To nie tylko kwestia przetrwania języka lub tradycji kulturowej; chodzi o zachowanie tego, kim jesteśmy jako naród. Aramejski, jeden z najstarszych języków na świecie, jest sercem aramejskiej tożsamości. Jednak dziś ten skarb zawisł na krawędzi wyginięcia.
Podczas gdy wielu Aramejczyków zwraca się do Organizacji Narodów Zjednoczonych, UNESCO, Unii Europejskiej, a nawet do uczelni prowadzących studia aramejskie, podstawowa odpowiedzialność spoczywa na nas. Po aramejsku mówimy, ahna d-le bukhena ‘al ruhayna, man kbokhe ‘alayna? „Jeśli nie będziemy płakać za siebie, kto za nami zapłacze?” Jednocześnie głęboko doceniamy pomoc i wiedzę oferowaną przez instytucje i społeczności naukowe takie jak ta zgromadzona tutaj dzisiaj. Wasze wsparcie jest kluczowe dla wzmocnienia naszych wysiłków.
Rzeczywistość jest surowa: bez natychmiastowych działań aramejskiemu grozi wyginięcie. W wielu aramejskich domach dzieci nie mówią już w tym języku, co oznacza bardzo realne ryzyko zniknięcia aramejskiego wraz z ich pokoleniem. Narzędzia do rewitalizacji są w zasięgu ręki, oferując realną nadzieję na przedłużenie trwania języka.
Tu wkracza dom i rodzina. Przetrwanie aramejskiego zaczyna się i kończy w rodzinie, a ten dokument wskazuje, w jaki sposób polityka językowa rodziny (FLP) – świadome decyzje rodziców dotyczące używania języka w domu – może być kluczowym czynnikiem w zachowaniu aramejskiego. Porusza on wyzwania, przed którymi stoimy, przegapione okazje, które ukształtowały naszą teraźniejszość, oraz zaproponuje strategie zabezpieczenia przyszłości języka. Łącząc osobiste spostrzeżenia z solidnymi badaniami, celem jest dostarczenie jasnej mapy drogowej dla ochrony aramejskiego jako językowego i kulturowego skarbu.
Zanim przejdę dalej, chcę wyrazić serdeczne podziękowania dla uniwersytetów w Innsbrucku i Heidelbergu za zorganizowanie niezwykle wartościowych warsztatów „Zachowanie głosów: Strategie dla języków zagrożonych”, ze szczególnym uwzględnieniem nowoczesnego aramejskiego, zwłaszcza dialektu z regionu Turabdin w południowo-wschodniej Turcji. Szczególne podziękowania kieruję do profesor Ursula Schatner-Rieser, drogiej przyjaciółki, za zaproszenie, by podzielić się moimi przemyśleniami na ten istotny temat.
2. Główne wyzwania i przegapione szanse
Zachowanie aramejskiego wiąże się z poruszaniem znaczących wyzwań przy jednoczesnym zajmowaniu się pominiętymi możliwościami, które, gdyby zostały wykorzystane, mogłyby znacznie wzmocnić nasze działania. Te przeszkody wynikają zarówno z czynników zewnętrznych, jak i z wewnętrznej dynamiki społeczności. Poniżej wyróżniono pięć kluczowych trudności i przegapionych okazji.
2.1. Bezpaństwowość i brak wsparcia instytucjonalnego
Aramejski nie posiada krajowej infrastruktury niezbędnej do finansowania edukacji, zachowania i rozwoju języka. W przeciwieństwie do innych języków korzystających z inicjatyw wspieranych przez państwo, aramejski musiał całkowicie polegać na oddolnych działaniach swoich rodzin, kościołów i organizacji. Brak systemowego wsparcia sprawił, że wysiłki rewitalizacyjne przypominały wspinaczkę wysokogórską. Chociaż Aramejczycy prowadzili kościoły i organizacje, mogli również inwestować w lobbowanie rządów i organów międzynarodowych w celu zabezpieczenia stałego finansowania i zasobów dla języka. Walka o przetrwanie jako naród diaspory z pewnością przyczyniła się do niezdolności do wykorzystania tej szansy, pozostawiając aramejski bez instytucjonalnego wsparcia niezbędnego do długoterminowego przetrwania.
2.2. Przekonania i decyzje rodziców
W społecznościach diaspory, balansujących między integracją a asymilacją, dominujące języki jak niemiecki, szwedzki czy angielski często przyćmiewają aramejski. Wielu rodziców stawia na pierwszym miejscu te języki, kładąc nacisk na sukces akademicki i możliwości kariery, obawiając się, że ich dzieci będą miały społeczne wady, jeśli skoncentrują się na języku ojczystym. W rezultacie aramejski został zepchnięty na margines w wielu domach. Aramejczycy przegapili okazję do kształtowania sposobu myślenia i tworzenia programów, które mogłyby podnieść aramejski do statusu równie prestiżowego języka w domu. Podkreślając wartość zachowania języka ojczystego i dwujęzyczności, pokazując, że aramejski jest zarówno użyteczny, jak i dający siłę, mogliby zapewnić mu miejsce jako języka przyszłego sukcesu, zamiast pozwolić mu zniknąć w tle.
2.3. Opór dzieci
Wiele dzieci w aramejskich domach domyślnie używa dominującego języka społeczeństwa, zwłaszcza po rozpoczęciu przedszkola. Psychologicznie dzieci często postrzegają dominujący język jako bardziej „użyteczny” lub „prestizowy”. W rezultacie wielu rodziców, w tym ja sam, napotyka frustrację, gdy mówią po aramejsku w domu, a dzieci odpowiadają narodowym językiem kraju, w którym mieszkają. Ta zmiana zachodzi subtelnie, gdy dzieci zaczynają widzieć dominujący język, uważany za „fajny” język swoich przyjaciół i świata poza domem, jako bardziej „wartościowy” lub „nowoczesny”. Przegapiona okazja polega tu na braku tworzenia treści przyjaznych dzieciom po aramejsku. Gdybyśmy zainwestowali w tworzenie ciekawych materiałów, narzędzi cyfrowych i opowieści specjalnie zaprojektowanych dla dzieci, aramejski mógłby być postrzegany niemal równie, a nawet równie wartościowy jak dominujący język.
2.4. Wyzwania standaryzacji i brak profesjonalnych materiałów do nauki
Turabdiński aramejski pozostaje językiem niestandardowym, bez powszechnie uzgodnionej gramatyki czy ortografii, co skutkuje „alfabetycznym kotłem” konkurencyjnych systemów pisma. Większość istniejących zasobów jest albo zbyt akademicka, albo nie posiada odpowiedniej struktury pedagogicznej, co utrudnia rodzicom czytanie i efektywne nauczanie języka w domu. Brak zrozumienia aramejskiego i jego dialektów, w tym związku między aramejskim z Turabdin a aramejskim edesskim, doprowadził do przegapienia okazji do wczesnej standaryzacji. W połączeniu z brakiem spójnych zasobów przyjaznych dzieciom, rodzicom trudno jest nauczać języka. Ponadto, gdyby osoby lub marginalizowane grupy starały się zaangażować i współpracować z kościołami oraz organizacjami, zamiast narzucać im swoje systemy pisma, powszechne przyjęcie i integracja aramejskiego w systemach edukacyjnych miałyby znacznie większe szanse na powodzenie.
2.5. Lekceważenie rzeczywistości wymierania języka
UNESCO wskazuje międzygeneracyjną transmisję jako najważniejszy czynnik w zachowaniu języka. Gdy dzieci przestają uczyć się języka swoich rodziców, szybko wchodzi on w fazę gwałtownego spadku. Dla wielu aramejskich rodzin ten proces już trwa. Bez interwencji aramejski ryzykuje stania się kolejnym językiem na rosnącej liście tych, które znikają każdego roku. W naszym życiu już byliśmy świadkami wyginięcia dialektów takich jak Mlahsó. Pomimo wielu ostrzeżeń o bezpośrednim zagrożeniu wyginięciem języka, turabdińscy Aramejczycy zlekceważyli jego realność i nadal nie podejmują działań. Jednym z największych przegapionych momentów był ten, gdy wielu Aramejczyków powyżej 40. roku życia, takich jak ja, wciąż miało żywych dziadków. Niezastąpioną wiedzę tych chodzących, mówiących aramejskich słowników można było przekazać nam pełniej. Pamiętajmy, że aramejski mówiony przez naszych starszych był autentycznym językiem Turabdin, zanim przeszedł przemiany w ciągu ostatnich 50 lat diaspory.
3. Przetrwanie języka aramejskiego: Strategie dla rodziców
Aby przezwyciężyć wcześniejsze wyzwania i przegapione szanse, aramejscy rodzice muszą uczynić zachowanie swojego języka i dziedzictwa priorytetem w sposób, który bezpośrednio kształtuje językową i kulturową przyszłość ich dzieci. Przetrwanie aramejskiego jest w naszych rękach. Jeśli chcemy, aby nasze dzieci mówiły po aramejsku, musimy stworzyć środowisko, w którym język jest ceniony, nieustannie używany i integrowany z codziennym życiem. Oto pięć kluczowych strategii, które rodzice mogą przyjąć, aby zapewnić dalsze istnienie naszego języka:
3.1. Mówcie systematycznie po aramejsku w domu
Aramejczycy często inspirują się powiedzeniami takimi jak u bayto madrashto yo („dom to szkoła”) czy i madrashto qamayto u bayto yo („pierwsza szkoła to dom”). Te zwroty podkreślają kluczową rolę, jaką odgrywają rodziny w kształtowaniu językowych i kulturowych fundamentów swoich dzieci. To prawda, że niektórzy Aramejczycy nauczyli się aramejskiego, mimo że ich językiem ojczystym był arabski, kurdyjski lub turecki. Jednak dla tych, którzy wciąż mówią po aramejsku, transmisja języka musi zaczynać się w rodzinie. Choć to trudne, jeśli rodzice będą konsekwentnie mówić po aramejsku w domu, zobaczą poprawę umiejętności językowych dzieci i wzrost ich uznania dla języka ojczystego. Rodzice muszą zdawać sobie sprawę, że przetrwanie aramejskiego zależy od codziennych wyborów, których dokonują w domu. Jeśli naprawdę zobowiązani jesteśmy do zachowania aramejskiego, musimy wyjść poza retorykę i włączyć go w codzienne życie naszych dzieci. UNESCO podkreśla znaczenie wplatania języków dziedzictwa w codzienność. Proste praktyki, takie jak dzielenie się opowieściami, śpiewanie piosenek, czytanie razem i używanie aramejskiego podczas posiłków lub uroczystości, sprawiają, że język staje się naturalny, niezbędny i głęboko osobisty dla dziecka. Rodzice są strażnikami tego starożytnego skarbu, a dom jest sanktuarium, w którym aramejski może się rozwijać i nadal rosnąć.
3.2. Zaangażuj dziadków w przekazywanie języka
Dziadkowie, zwłaszcza ci urodzeni przed latami 50, to żywe biblioteki aramejskiego, niosący nie tylko język, ale także opowieści kulturowe i tradycje, które tworzą fundament dziedzictwa aramejskiego. Stanowią oni kluczowy most między pokoleniami. Jednak wielu rodziców nie wykorzystuje starszych osób jako źródło transmisji języka, pozwalając swoim rodzicom i dziadkom mówić do dzieci połamanymi formami dominującego języka. Ich biegłość w aramejskim, w połączeniu z głęboką wiedzą kulturową, czyni dziadków niezastąpionymi mentorami młodszego pokolenia. Brak ich zaangażowania osłabia więzi międzypokoleniowe niezbędne dla zachowania zarówno języka, jak i kultury. Z drugiej strony, zaangażowanie ich, czy to osobiście, czy poprzez rozmowy wideo, może zaszczepić w dzieciach miłość i szacunek do języka aramejskiego, zwłaszcza jeśli są wspaniałymi gawędziarzami. Ponadto wzmacnia to więzi rodzinne, które są kręgosłupem narodu aramejskiego. Rodzice powinni przyjąć to niewykorzystane źródło, integrując wciąż żyjących dziadków w codzienną praktykę językową w domu i czyniąc z własnych rodziców i dziadków kluczowych partnerów w zapewnieniu przyszłości aramejskiego.
3.3. Buduj sieci społeczne
Łączenie się z innymi rodzinami mówiącymi po aramejsku jest kluczowe, aby pomóc dzieciom postrzegać język jako zarówno istotny, jak i wartościowy. Chociaż rodzina pozostaje podstawowym środowiskiem dla przekazywania języka, szersza społeczność również odgrywa istotną rolę w pielęgnowaniu silnej kultury językowej. Kościoły i organizacje kulturalne mogą odgrywać kluczową rolę, organizując programy i wydarzenia skierowane do rodzin, angażujące zarówno rodziców, jak i dzieci. Inicjatywy te dają dzieciom możliwość ćwiczenia aramejskiego w środowisku społecznym, czyniąc go czymś więcej niż tylko językiem domowym czy religijnym, ale żywym, codziennym narzędziem komunikacji. W 2025 roku Światowa Rada Aramejczyków (Syriaków) skupi się na zaspokajaniu tej potrzeby, ściśle współpracując z krajowymi federacjami i lokalnymi stowarzyszeniami w celu ustanowienia programów językowych opartych na społeczności.
3.4. Zjednoczmy się, aby pilnie ustandaryzować aramejski
Aby przezwyciężyć wyzwanie standaryzacji, kluczowe jest, aby osoby, uniwersytety i wpływowi interesariusze aramejscy, w szczególności kościoły i świeckie grupy jak Światowa Rada Aramejczyków (Syriaków), zjednoczyli się w pilnej współpracy. Tylko poprzez wspólne działanie możemy ustanowić powszechnie akceptowany standard dla turabdińskiego aramejskiego, zapewniając jego spójną transmisję przez pokolenia. Znaczenie i pilność tego zadania trudno przecenić. Wyobraźmy sobie przyszłość, w której każde aramejskie dziecko umie czytać, pisać i mówić płynnie po aramejsku. To nie tylko zachowa nasz język, ale także utoruje drogę dla jego modernizacji i rozwoju, gwarantując, że jest wystarczająco odporny, aby sprostać wyzwaniom XXI wieku. Angażując kościoły i organizacje świeckie, możemy wykorzystać ich międzynarodowe sieci do stworzenia spójnego, powszechnie akceptowanego standardu pisma i nauczania języka. Takie wysiłki wzbogacą aramejski, uczynią go dostępnym dla globalnej publiczności i pomogą mu rozwijać się przez pokolenia.
3.5. Wykorzystaj narzędzia cyfrowe
Narzędzia cyfrowe, takie jak materiały wideo przyjazne dzieciom, aplikacje mobilne i kursy online, są znacznie bardziej angażujące i efektywne niż tradycyjne podręczniki gramatyczne w dzisiejszym szybkim, opartym na technologii świecie. Narzędzia te oferują unikalną szansę na uczynienie aramejskiego bardziej dostępnym i atrakcyjnym dla młodszych pokoleń. Jednak obecna obecność aramejskiego w świecie cyfrowym pozostaje słaba, a dostępnych jest niewiele wysokiej jakości zasobów. W 2025 roku musimy wspólnie to zmienić. Aby zniwelować tę lukę, musimy zainwestować w nowe technologie, w tym sztuczną inteligencję, aby tworzyć angażujące, interaktywne i pedagogicznie przemyślane narzędzia. Lekcje w formie gry, platformy opowieści i aplikacje, które zanurzają dzieci w aramejskim poprzez zabawę i kreatywność, są niezbędne do rewitalizacji języka. Te cyfrowe innowacje zapewnią, że aramejski pozostanie żywym i istotnym językiem dla przyszłych pokoleń.
4. Przyszłość aramejskiego: Wizja odrodzenia i wezwanie do działania
Dla Aramejczyków zachowanie aramejskiego to nie tylko kwestia ocalenia języka; chodzi o ochronę istoty naszej tożsamości. Nasz język to więcej niż słowa, ponieważ ucieleśnia on nasz sposób postrzegania świata, kulturę i historię. Jeśli aramejski zniknie, stracimy kulturowy skarb, który kształtował nasz naród przez ponad trzy tysiąclecia. A jeśli aramejski zniknie, czy przeszłość, teraźniejszość i przyszłość aramejskiej tożsamości mogą pozostać jeszcze połączone?
Wyobraźmy sobie zatem przyszłość, w której każde aramejskie dziecko dorasta dwujęzyczne, biegle władając zarówno aramejskim, jak i dominującym językiem kraju, w którym żyje. Wyobraźcie sobie aramejski kwitnący w domach, szkołach, kościołach i przestrzeniach cyfrowych, ponownie łączący rozproszone społeczności z ich wspólnym dziedzictwem. Ta wizja jest osiągalna, ale wymaga naszej wspólnej determinacji i działania. Mapa drogowa UNESCO dla rewitalizacji języków stanowi fundament dla przyszłości danego języka:
- Dokumentuj: Zachowaj bogactwo aramejskiego, nagrywając tradycje ustne i opowieści.
- Promuj: Zachęcaj do jego codziennego używania za pomocą dostępnych i angażujących zasobów.
- Integruj: Uczyń aramejski naturalną częścią życia rodzinnego i społecznego.
Odpowiedzialność za realizację tej wizji spoczywa na narodzie aramejskim. Rządy i instytucje mogą pomóc, ale przyszłość aramejskiego ostatecznie zależy od aramejskich rodzin i społeczności. Jeśli nie wezmą odpowiedzialności za swoje dziedzictwo, to czy naprawdę mogą liczyć jedynie na nadzieję jako środek zachowania i rewitalizacji?
Pilność jest wielka, ale nagrody są ogromne. Aramejczycy muszą działać teraz – uczyć swoje dzieci, pielęgnować dumę ze swojej tożsamości oraz pomagać budować sieci i zasoby, które zapewnią przetrwanie aramejskiego. Zainspirowani sukcesami innych wysiłków rewitalizacji języków, Aramejczycy muszą podejmować odważne kroki – zaczynając od polityk językowych w rodzinie, standaryzowanych zasobów i zaangażowania międzypokoleniowego.
Stojąc przed tym znamienitym gronem uczonych i studentów, serdecznie zapraszam was do dołączenia do Światowej Rady Aramejczyków (Syryjczyków) w naszej wspólnej misji zachowania, promocji i rozwoju języka oraz dziedzictwa aramejskiego. Wasza wiedza, połączona z naszą globalną siecią, może stworzyć potężną synergię. Pracujmy razem w nowym roku, aby zachować i odmłodzić ten starożytny język – nie tylko jako przedsięwzięcie naukowe, ale jako żywe, kwitnące dziedzictwo dla przyszłych pokoleń. Pracujmy razem, aby przywrócić aramejski, pierwszy język świata, do serca każdego aramejskiego domu.
ܬܘܕܝ / Dziękuję.