Autor - Kaper Ładoń, Cultural Affairs Assistant.
Granatowe tło, złoty zarys terytorium państwa i 6 gwiazd w górnej części, to wygląd flagi młodego kraju, powstałego w roku 2008 - Kosowa. Każda poszczególna gwiazda na fladze odpowiada jednej grupie etnicznej, która składa się na populację tego kraju. Mamy tutaj do czynienia z Albańczykami (którzy w Kosowie stanowią dominująca większość), Serbami, Romami, Turkami, Bośniakami. Szósta gwiazda reprezentuje ludzi zamieszkujących przede wszystkim okolice wysokich i urzekających gór Sharr – Goranie.
Jest to obszar wchodzący w skład trzech państw – Kosowa, Macedonii Północnej oraz Albanii. Od południowego-zachodu, północnego-zachodu oraz zachodu Gora ograniczona jest przez region nazywany Lumą, zamieszkałego przez albańską grupę o tej samej nazwie. Od północy, północnego wschodu graniczy z kosowskim regionem Opoja, a od wschodu i południowego wschodu z rejonem macedońskiego Tetowa. Gora zajmuje powierzchnię około 500km2, a w jej skład wchodzi 30 miejscowości, zamieszkanych przez Goranów. Są to w znakomitej większości obszary wiejskie, na których wsie ulokowane są w okolicach rzek i na pogórzach. Z uwagi na górskie obszary zamieszkania Goranów nie dziwi fakt, że jednym z tradycyjnych, głównych źródeł utrzymania była hodowla zwierząt. Do dzisiaj w okolicy górskich wsi można spotkać pasterzy z ogromnymi stadami owiec i strzegącymi je psami pasterskimi, rasy charakterystycznej dla tamtego rejonu – Šarplaninac. Co więcej, w czasach Imperium Osmańskiego przedstawiciele Goranów trudnili się również handlem – na terytoriach podległych Imperium sprzedawali owoce oraz orzechy, a także zakładali własne piekarnie i restauracje.
Goranie są grupą nieliczną. Liczba jej członków jest trudna do oszacowania z uwagi na nieoczywistą sytuację tożsamościową oraz migracje zagraniczne Goranów. Do całego obrazu dokłada się fakt, że Goranie przez bardzo długi czas nie byli uznawani oficjalnie za mniejszość etniczną i dopiero w 2011r. pierwszy raz w historii pojawiła się możliwość zadeklarowania pochodzenia gorańskiego w spisie powszechnym. Z tego względu naturalnym dla wielu ludzi było wybranie z dostępnych opcji tej, najbliższej ich tożsamości albo zadeklarowania takiej, która ułatwiłaby instytucjonalne funkcjonowanie. Według wspomnianego spisu z 2011r. liczba Goranów w Kosowie kształtuje się na poziomie ok. 10 tys. Jednak, aby dokładniej określić ich ogólną liczbę należałoby doliczyć mieszkańców gorańskich wsi, znajdujących się po stronie macedońskiej i albańskiej, a także emigrantów. W ostatnich latach mówi się o liczbie kształtującej się na poziomie około 30 tysięcy osób.
Goranie kosowscy – jak już zaznaczono – są wśród wszystkich Goran najliczniejsi; jednocześnie ich elity są wyraźnie najaktywniejsze – to w kosowskiej Gorze obserwować można najwyższy poziom organizacji społecznej: funkcjonują szkoły, działają lokalne (gorańskie) partie polityczne, różne organizacje społeczne, odrębne (od albańskich współwyznawców) meczety, nadaje Radio Gora, a pojawiają się i inne lokalne rozgłośnie, aktywne są portale internetowe itd.
Istnieje kilka głównych elementów, poprzez które możemy postrzegać Goranów jako grupę. W pierwszej kolejności jest to wspólne pochodzenie – nie ma wątpliwości co do tego, że Goranie są grupą, posiadającą korzenie słowiańskie. To co budzi wątpliwości w tej materii jest dokładniejsze określenie zbiorowości, z której Goranie się wywodzą. Przez lata powstały rozmaite koncepcje dotyczące ich korzeni, a także tożsamości narodowościowej.
Te ostatnie są często promowane przez poszczególne państwa, które chciałyby wprowadzić do ogólnej świadomości przekonanie, że Goranie wywodzą się z ich narodów, a w niektórych przypadkach uzasadnienie pretensji do terytorium Gory. Swoje własne teorie wystosowują Serbowie, Albańczycy, Macedończycy i Bułgarzy. Według współczesnych historyków serbskich Goranie to grupa etniczna, która wyewoluowała z Serbów, podobnie jak ich język, który miałby się wywodzić z języka staroserbskiego i zostać zmodyfikowanym pod wpływem języka macedońskiego. Według konepcji macedońskiej Goranie są etnicznymi Macedończykami, którzy wyznają islam, a našinski jest lokalnym dialektem macedońskiego. Istnieje również teoria, wedle której Goranie to potomkowie Bogomiłów – sekty powstałej w Bułgarii w X wieku, która znalazła swoich wiernych na terenie Cesarstwa Bizantyńskiego i Europy Zachodniej.
Część jej członków, w ucieczce przed prześladowaniami miała schronić się w trudno dostępnych górach i zapoczątkować grupę o nazwie Goranie. Konceptem, który jest najmniej oczywisty i wymaga szerszego omówienia jest koncept bośniacki. Wedle niego członkowie omawianej grupy są etnicznymi Bośniakami, a język našinski jest dialektem bośniackiego. Jednakże występuje tutaj istotne rozróżnienie pomiędzy Bośniakami, a Boszniakami. Pierwsze określenie odnosi się do etnicznych Bośniaków (z Bośni i Hercegowiny), a drugie jest kategorią, która została stworzona pod koniec XX wieku, początkowo dla określenia muzułmanów, nie czujących się ani Serbami, ani Chorwatami.
Również dla tych, posiadających słowiańskie korzenie (jak Goranie). Umożliwiała ona na formalne określenie swojej przynależności w celach instytucjonalnych państwa Jugosłowiańskiego. Poszczególne koncepcje wciąż znajdują zarówno zwolenników, jak i przeciwników wśród gorańskich elit intelektualnych, jednakże pomimo różnych teorii na temat pochodzenia członkowie społeczności gorańskiej deklarują się jako Goranie.
Spoiwem dla rozmaitych grup etnicznych jest wspomniany powyżej język. Jest on jednym z podstawowych czynników, konstytuującym grupę etniczną, pozwalającą jej na autoidentyfikację “my” i “oni”, a także elementem, mającym ogromną wartość w kształtowaniu tożsamości danej grupy.9 Stąd kolejną częścią, która charakteryzuje społeczność Goranów jest posiadanie przez nich własnego języka. Wśród gorańskiej społeczności, na ulicach wielu miast i wsi Gory można usłyszeć język nazywany našinski, którego nazwa oznacza „nasz”. Charakteryzuje się on między innymi brakiem odmiany rzeczowników i przymiotników przez przypadki oraz rozbudowaną odmianą czasowników. Na, właśnie,
gramatycznym gruncie, wykazuje on podobieństwa z językiem macedońskim (z którym łączy go najwięcej), językiem bułgarskim i południowo-wschodnimi dialektami serbskimi, wchodząc w skład tzw. słowiańszczyzny bałkańskiej.
Jednoczący wpływ ma również niewątpliwie wiara, którą wyznają Goranie - są oni muzułmanami, a dokładniej sunnitami. Taki stan rzeczy wynika z wielowiekowej dominacji Turków Osmańskich w tym regionie. Do swojego wyznania wprowadzają również nietypowy wyróżnik - w dniu 6 maja obchodzą oni dzień św. Jerzego charakterystyczny dla tradycji chrześcijańskiej, który traktują jako dzień rozpoczęcia wiosny. Jest to czas zabawy i świętowania nie tylko ze względu na powitanie nowej pory roku, ale również dlatego, że odbywają się wtedy gorańskie wesela, tak charakterystyczne w swej formie.
Aktualnie, wskutek globalizacji, polityki oraz migracji z Gory, Goranie, podobnie jak wiele innych grup etnicznych na świecie, mierzą się z problemem zachowania swojej tożsamości oraz kultury. Największym wyzwaniem może okazać się utrzymanie jednego z fundamentów tej grupy - języka, którym nie można porozumieć się w żadnym urzędzie, nie można nauczyć się go w szkole, a przekazywanie go odbywa się ustnie, wśród członków społeczności.
Źródła:
1. Ibrahimi B., Gora Region - a bridge between the three countries (Kosovo, Albania, North Macedonia) as an opportunity for economic and social development., 2019, available online: https://ssrn.com/abstract=3375485.
2. Dankaz M., The Gorani People During the Kosovo War: Ethnic Identity in the Conflict, La Salle University, 2018.
3. Motoki N., The Gorani People in Search of Identity: the Current Sociolinguistic Situation Among the Gorani Community of the Former Yugoslavia, Slavica Tartuensia XI / Slavic Eurasian Studies, No. 34, 2018.
4. Mindak-Zawadzka J., In search of a new cultural identity. Kosovar Gorans in the 21st century, Zeszyty Łużyckie no.54, University of Warsaw, Institute of Western and Southern Slavic Studies, Warsaw, 2020.
5. Mindak-Zawadzka J., Gorani-"Local" People?, Sprawy Narodowościowe, no.31, Polish Academy of Sciences, Institute of Slavic Studies, Warsaw, 2007
6. Czarnecki P., Geneza i ewolucja dogmatu teologicznego sekty Bogomiłów (X-XII wiek), Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne, Jagiellonian University Publishing House, Cracow, 2007, no.134, pp.25-40.
7. Mazurek M., Why Kashubians need language - or an analysis of the role of the Kashubian language in the process of shaping the identity of an ethnic minority group. A (somewhat) critical essay., Miscellanea Anthropologica et Sociologica, no.18, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 2017, pp.127- 138.
8. Stawowy-Kawka I., Small minority groups in the Balkans and the problem of their self-identification: transgression processes on the example of Goran, Central European and Balkan Studies no.26, Krakow, 2017, pp.221-232.